تاریخچه ظهور معماری پست مدرن از انواع سبک های معماری، به دهه 1960 یا 70 میلادی در قرن 20 باز‌‌ می‌گردد که پاسخ مستقیم و قاطع در برابر جنبش های هنری مثل مدرنیته بود. سبک معماری مدرن اجازه استفاده از ویژگی های معماری تاریخی و باستانی را‌‌ نمی‌داد. با ظهور و گسترش سبک معماری مدرن ساختمان های معروف در شهرهای شناخته شده دنیا مورد بازسازی قرار گرفتند و همین باعث شد تا ساختمان های تاریخی از بین برود و جای خود را به نسخه های ساده تری بدهند که هیچ از خصوصیات هنری ساختمان های اطراف خود را نداشتند.

در دهه 1960 میلادی معماران تصمیم گرفتند تا در برابر از بین رفتن فرهنگ و تاریخ در شهرهایی مثل نیویورک و شیکاگو اعتراض کنند به طوری که رابرت ونچوری و اسکات براون از معماران معروف دنیا در کتاب Learning From Las Vegas اشاره‌‌ می‌کنند که هنرمندان پست مدرن یک جنبش معماری تلفیقی راه انداخته‌اند که کاملا نشان دهنده تغییرات دنیای مدرن امروزی اطراف ماست.

در ادامه ابتدا تعریف مختصری از اینکه اساسا سبک معماری پست مدرن چیست‌‌ می‌پردازیم و سپس خصوصیات و ویژگی های آن را مرور خواهیم کرد و در نهایت به بررسی آثار و نمونه ها، معماران برجسته پست مدرن و آثار آن در ایران خواهیم پرداخت.

معماری پست مدرن چیست؟

وقتی صحبت از معماری پست مدرن‌‌ می‌شود در واقع منظور ما یک جنبش بین المللی است که بر روی طراحی آزاد اندیشانه در کنار دقت داشتن به مفهوم در محیط اطراف تمرکز دارد. این دقت مفهومی شامل ترکیب کردن و ادغام طراحی ساختمان های مجاور به ساختمان های پست مدرنیته است که در عین تأثیرگذاری بالا، انسجام خود را حفظ کرده اند. این موارد در کتاب The Neue Staatsgalerie توسط جیمز استرلینگ و مایکل ویلفورد مشهود است که این دو تلاش کردند المان های معماری نئوکلاسیک را با ویژگی هایی از پست مدرنیسم ترکیب کنند.

در سبک معماری پست مدرن تأکید بر کاربردی بودن بخش های ساختمان مثل معماری مدرن وجود دارد با این حال در سبک پست مدرنیسم معماری، معماران به خلاقیت بیشتر و دوری از قانون های سفت و سخت و ایده¬آل گرایانه مدرن که تأکید بر سادگی، انتزاعی بودن و اشکال ساده دارند تشویق‌‌ می‌کند. در معماری پست مدرن انواعی از المان‌ها و موتیف های معماری از هنر و صنایع دستی، کلاسیک گرایی، نئوکلاسیک گرایی و بسیاری دیگر از سبک های مختلف معماری به چشم‌‌ می‌خورند بنابراین نه تنها یک ساختمان تاریخچه و فرهنگ غنی منطقه خود را حفظ‌‌ می‌کند بلکه با ظاهر جذاب، خودنمایی هم خواهد کرد.

در ادامه قصد داریم به این موضوع بپردازیم که اگر قصد ساخت ویلا طبق اصول معماری پست مدرن داشتید چه ویژگی هایی باید رعایت شوند.

ویژگی های معماری پست مدرن

امروزه انواعی از ساختمان های ویلایی و غیر ویلایی به سبک پست مدرن‌‌ می‌بینیم که باعث شده تعریف دقیقی از ویژگی معماری پست مدرن نداشته باشیم. تاریخ شناس معروف، مری مک لئود اینگونه ویژگی اصلی پست مدرنیته را تعریف‌‌ می‌کند:

«معماری پست مدرن یک هدف دارد و آن هم این است که معماری وسیله‌ای برای نشان دادن فرهنگ باشد». در این سبک هیچ اصراری نیست که طبق یکسری اصول و قواعد و ضوابط فعالیت داشته باشید و در عوض هم معماران و طراحان را تشویق کنید تا خلاقیت و زیبایی در طراحی های خود داشته باشند.

بر این اساس و تعریف اولیه‌ای از معماری پست مدرنیست، ویژگی های معماری پست مدرن را بررسی‌‌ می‌کنیم:

• تضاد و تناقض

پست مدرن در مقابل قوانین و روش های سختگیرانه و دست و پا گیر طراحی مدرن مثل طراحی ساده و اشکال هندسی خاص، تناقضی با تمامی جنبش و حرکات معماری تلقی‌‌ می‌شد. این سبک از طیف وسیعی از فرهنگ‌ها و المان های طراحی الهام گرفته تا یک اثر یونیک و تکرار نشدنی را تحویل دهید. ساختمان های زیادی هستند که به واسطه داشتن معماری پست مدرن در تناقض کامل با ساختمان های اطراف خود هستند اما در عوض تاریخ و فرهنگشان همچنان پابرجاست.

عدم تقارن

عدم تقارن از ویژگی های اصلی معماری پست مدرن است چون به خوبی قادر است جلب توجه کند و ساختمانی بسیار زیبا و متمایز نسبت به ساختمان های با سبک های دیگر بسازد. ستون‌ها و دیوارهایی با شیب مخفی و سازه هایی متضاد با سازه های قبلی همراه با پرسپکتیو جدید برای کاربردی ساختن فضاهای مختلف همگی در سایه عدم تقارن در المان‌ها خودنمایی‌‌ می‌کنند. موزه گرونینگر هلند یک مثال عالی از ویژگی عدم تقارن معماری پست مدرن به کمک بکارگیری اشکال هندسی و رنگ های مختلف است.

خلاقیت و انعطاف پذیری

یکی دیگر از خصوصیات و ویژگی های معماری پست مدرن، خلاقیت و انعطاف پذیری است که از همان ابتدای آغاز این جنبش برعلیه مدرنیته و مبارزه با قوانین سفت و سخت آن هنرنمایی کرد. ساختمان تئاتری مثل هتل دلفین در استراحتگاه جهانی والت دیزنی در سال 1987 واقع در شهر اورلاندو ایالت فلوریدا آمریکا نمونه معروفی است از دو عنصر خلاقیت و انعطاف پذیری در معماری پست مدرن که وارد دنیای معماری شد.

•  بخش بندی

از دیگر ویژگی های معماری پست مدرن باید به خصوصیت بخش بندی های داخلی اشاره کنیم. یعنی در این سبک معماران، ساختمان را به گونه ای‌‌ می‌سازند که در ظاهر تصور‌‌ می‌کنید چندین ساختمان به هم پیوسته است اما در واقع یک ساختمان واحد با وظایف و کارکردهای مختلف است. موزه گوگنهایم بیلبائو نمونه شاخصی از یک معماری پست مدرن با ویژگی بخش بندی های خلاقانه است که رنگ ساختمان براساس نور محیط تغییر کرده و در زمان های مختلف روز نورپردازی و رنگبندی متفاوتی پیدا‌‌ می‌کند.

•  پیچیدگی

پیچیدگی هم ویژگی معماری پست مدرن است چون تلفیقی از رنگ، بافت، شکل و تم های مختلفی است که فریم ورک و چارچوب ساختمان های پست مدرن را تبیین‌‌ می‌کند. پیچیدگی به عنوان عنصری اضافه شد تا از یکپارچگی ساختاری فاقد خلاقیت مدرنیته رهایی پیدا کنند. خانه رقصان فرانک گری نمونه عالی از این ویژگی است.

در کنار تمامی مواردی که نام بردیم باید به یکسری ویژگی های کلی دیگری از معماری پست مدرن هم اشاره کنیم که عبارتند از:

• تلفیقی از سبک های معماری از دوره های مختلف
• فرم های مجسمه ای
• استفاده مکرر از رنگ های روشن که گاهی اوقات با کمک کاشی های سرامیکی یا شیشه های رنگی است
• استفاده آزادانه از جزئیات تزییناتی کلاسیک که از سبک های معماری گذشته به عاریه گرفته شده و غالبا به شیوه‌ای غیر معمول به کار‌‌ می‌روند
• استفاده از مفاهیم انتزاعی
• دارای نشانه و آرایه هایی از بازیگوشی، طنز و کنایه در معماری
• دارای قواعد ساختار شکنانه و قانون شکنانه سبک هایی نظیر سبک مدرن

وضعیت معماری پست مدرن در ایران

تاریخچه و شروع معماری پست مدرن از دهه 40 و 50 شمسی شروع‌‌ می‌شود که کم کم با روی کار آمدن اساتید، معماران و هنرمندان مختلف از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران آثار ارزشمندی را خلق کردند. این معماران با اندیشه های جدید و الهام از عقاید غربی توانستند معماری پست مدرن را در ایران زنده کنند. مهمترین آثار معماری پست مدرن در ایران را‌‌ می‌توانید در تهران، بین چهار راه ولیعصر و میدان آزادی ببینید.

از مهمترین آثار معماری پست مدرن در ایران‌‌ می‌توان به تالار وحدت اشاره کرد که در سال 1346 با نام رودکی افتتاح شد. این بنا توسط اوژن آفتاندلیانس که فارغ التحصیل دانشکده هنرهای زیبای پاریس و استاد دانشکده هنرهای زیبای تهران بود ساخته شد. هنوز هم تالار وحدت محلی برای اجرای موسیقی و تئاتر و اپرا در بالاترین سطح است.
سردر دانشگاه تهران هم نمونه‌ای دیگری از آثار معماری پست مدرن در ایران است که به دستان هوشنگ سیحون بین سال های 1340 و 1350 ساخته شد. این اثر ملی با سبک پست مدرن در سال 1387 در فهرست میراث ملی به ثبت رسید.

معماری پست مدرن سفید و خاکستری چیست؟

معماری پست مدرن در دهه های 60 و 70 میلادی انتقادات زیادی گرفت و در همان سال 5 معمار برتر دنیا کتابی را به چاپ رساندند و توضیحاتی را در رابطه با ساختمان های خود عنوان کردند. این معماران آیزنمن، مایکل گریوز، گواتمی و ریچارد میر و جانسون بودند. الگوی این معماران ساختمان های مدرن و سفید کوبوزیه، معماری بین المللی و اینترنشنال بود به همین خاطر سبک معماری آنها به معماری پست مدرن سفید معروف شد. اما در سمت مقابل ونچوری به خاطر اینکه ترکیبی کار‌‌ می‌کرد سبک او به پست مدرن خاکستری معروف گردید.
پست مدرن سفید حوزه های محدودتری را شامل‌‌ می‌شد و همین معماران به سبک های دیگر پیوستند. از طرفی به خاطر شباهت داشتن با سبک معماری مدرن بعدا به نئومدرن تبدیل گشت.

جمع بندی مطالب

معماری پست مدرن که در پاسخ به قوانین سختگیرانه و خشک معماری مدرن به وجود آمد از دهه 60 و 70 میلادی تاکنون با شهرت زیاد پابرجاست و روز به روز به شاخه های آن افزوده‌‌ می‌شود و ساختمان های بیشتری براساس آن ساخته‌‌ می‌شود. آثار معماری پست مدرن در ایران هم‌‌ می‌بینیم که جای امیدواری است. اگر شرکت معماری نیاز دارید که ویلا و ساختمان شما را براساس سبک پست مدرن طراحی کرده و بسازد‌‌ می‌توانید با کارشناسان و معماران جلسه حضوری داشته باشید.